Sunucular (Rack-Tower-Blade): Dijital Dünyanın Omurgaları

Günümüzde internet ve bilişim teknolojilerinin kalbinde sunucular yer almaktadır. Web sitelerinden kurumsal ağ yapılarına, oyun platformlarından veri merkezlerine kadar geniş bir yelpazede kullanılan sunucular, dijital ekosistemin çalışabilirliğini sağlayan temel bileşenlerdir. Bu yazıda, sunucuların ne olduğunu, çeşitlerini ve işleyiş mantığını detaylı bir şekilde ele alacağız.

Sunucu Nedir?

Sunucu (server), istemciler (client) tarafından gelen talepleri işleten ve belirli bir hizmeti sunan bir bilgisayar sistemidir. Sunucular, ağlardaki verileri işleme, depolama ve iletme gibi işlevleri yerine getirerek internet ve kurumsal sistemlerin stabil bir şekilde çalışmasını sağlar.

Sunucular:

• Donanımsal ve yazılımsal olarak anılırlar.
  Birden fazla işlemi en az sürede yapabilmek için performans odaklı donanım ve işletim sistemleridir.
• Mimarileri, işlemler sırasındaki darboğazı (bottleneck) en aza indirmek ve yüksek erişirlik amaçlıdır.
• Rack-Mount, Tower, Blade gibi boyutsal türleri vardır.
• Isı, sıvı ve nem değerleri kontrollü ortamlarda, kabinetler içerisinde tutulurlar.
• Yüksekliklerinden U (Unit) olarak bahsedilir. 1U, 2U, 4U, 12U gibi. 1U= 4.4 cm‘dir.

Tower (Kule Tipi) Sunucular

• Dikey tiplidir; kabinetlere uygun değildir.
• Rack tipi sunucular kadar verimli ve güvenli değillerdir

Kullanım Alanları:

• Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler (KOBİ’ler)
• Bağımsız Uygulamalar (File Server, Domain Controller vb.)
• Ofis Ortamları
• Şube Ofisler

---

Rack-Mount (Raf Tipi) Sunucular

• Yatay tiplidir; kabinetlerin içine yatay olarak konulurlar.
• Genelikle 2U olurlar. 1U ve 4U olanları da vardır.

Kullanım Alanları:

• Kurumsal Veri Merkezleri
• Bulut Bilişim
• Web Hosting
• Yüksek Performanslı Bilgi İşlem (HPC)

---

Blade Sunucular

• Birden fazla sunucunun bir şaşede görev yaptığı sunucudur.
• Performans ve depolama odaklı kullanılırlar.
• Genellikle 10U olurlar.

Kullanım Alanları:

• Büyük Ölçekli Veri Merkezleri
• Finans ve Telekom Sektörü
• Yoğun İşlem Gerektiren Uygulamalar (HPC, Big Data, AI/ML)

Sunucu Parçalarının Görev ve Özellikleri

Rack-Mount Server İç ve Dış Bileşenleri

1. HDD / SSD (Hard Disk Drive / Solid State Drive): Sunucu üzerindeki verilerin kalıcı olarak saklanmasını sağlar.

• HDD’ler daha büyük kapasiteli ancak daha yavaştır. SSD’ler çok daha hızlıdır ve düşük gecikme süreleri sunar.
• NVMe SSD’ler PCIe arayüzü ile çalışır ve en yüksek performansı sağlar.
• Sunucular genellikle RAID yapılandırmaları ile birden fazla disk kullanır.

2. Ön LED’ler (Front LED Indicators): Sunucunun durumunu ve hata kodlarını gösterir.

• Güç durumu, disk sağlığı, ağ bağlantısı gibi bilgileri gösterir.
• Hata kodları sayesinde donanım arızalarını hızlıca tespit etmeye yardımcı olur.
• IPMI/BMC yönetim sistemleriyle entegre çalışabilir.

3. Disk Slotları (Drive Bays): Sunucuya HDD veya SSD eklemek için kullanılan fiziksel yuvalardır.

• 2.5” (SFF) veya 3.5” (LFF) sürücüler için olabilir.
• Hot-Swap destekli modellerde diskler, sistemi kapatmadan değiştirilebilir.
• RAID uyumluluğu olan yuvalar, veri güvenliği için diskleri organize eder.

4. Kapasitör (Capacitor): Elektrik akımındaki ani değişimlere karşı koruma sağlar ve kesintilerde kısa süreli enerji sağlar.

• Güç kaybı durumunda önbellekteki verilerin korunmasına yardımcı olur.
• RAID kartları ve kritik bileşenlerde kullanılır.
• Yüksek kaliteli sunucu anakartlarında enerji kararlılığını artırmak için bulunur.

5. Fanlar (Cooling Fans): İşlemci, RAM ve diğer bileşenleri soğutarak aşırı ısınmayı önler.

• Redundant (yedekli) fan sistemleri vardır, biri arızalanırsa diğeri devreye girer.
• PWM (Pulse Width Modulation) destekli fanlar, sıcaklığa bağlı olarak hızını ayarlar.
• Ön ve arka hava akışı yönlendirme sistemleri ile verimli soğutma sağlar.

6. Anakart (Motherboard): Sunucudaki tüm bileşenleri birbirine bağlayan ana devre kartıdır.

• Genellikle çift işlemci soketi (Dual Socket) destekler.
• Çok sayıda RAM slotu içerir (12-32 slot olabilir).
• RAID denetleyicisi, PCIe kartları ve yönetim çipleri için bağlantı noktaları bulunur.
• Sunucu yönetimi için IPMI/BMC (iLO, iDRAC, CIMC vb.) çipleri entegre edilir.

7. İşlemci ve Soğutucusu (CPU & Heatsink): Sunucudaki tüm hesaplama işlemlerini gerçekleştirir.

• Çok çekirdekli (10 – 128 çekirdek arası) ve çok iş parçacıklı (hyper-threading destekli) işlemciler kullanılır.
• Intel Xeon ve AMD EPYC serisi işlemciler tercih edilir.
• İşlemciler için özel sunucu soğutucuları (heatsink veya sıvı soğutma) kullanılır.

8. Batarya / Pil (Battery / CMOS Battery): Sunucunun BIOS ayarlarını ve saat bilgisini saklar.

• Küçük bir CR2032 lityum pil anakart üzerinde yer alır.
• Sunucu kapalıyken bile BIOS ayarlarını ve sistem saatini korur.
• RAID kontrolcülerinde, veri kaybını önlemek için büyük kapasiteli batarya modülleri bulunabilir.

9. Dahili USB Sürücüsü (Internal USB Drive): Sanallaştırma ve özel işletim sistemleri için USB bellek takılmasını sağlar.

• VMware ESXi gibi sunucu işletim sistemleri USB’den boot edilebilir.
• Hızlı kurulum ve bakım için veri merkezi yöneticileri tarafından kullanılır.

10. Hava Bölmesi (Air Shroud): Fanların ürettiği hava akışını doğru yöne yönlendirerek soğutma verimliliğini artırır.

• CPU ve RAM üzerine monte edilir ve havanın işlemcilerden geçmesini sağlar.
• Plastik veya metal olabilir.

11. Üst Kapak (Top Cover): Sunucunun iç bileşenlerini fiziksel olarak korur.

• Metal veya plastik olabilir.
• Bazı sunucularda kilitli kapaklar bulunur.

12. Dahili M.2 SSD Sürücü (Internal M.2 SSD): İşletim sistemi ve uygulamalar için hızlı bir depolama sunar.

• NVMe veya SATA tabanlı olabilir.
• RAID yapılandırması ile yedeklilik sağlanabilir.

13, 15, 16. PCIe Kartlar (PCIe Expansion Cards): Sunucuya ek donanım desteği sağlar.

• Ağ Kartları (10GbE, 25GbE, 40GbE, 100GbE)
• Depolama Denetleyicileri (HBA, RAID Kartları)
• GPU Kartları (AI, Machine Learning, Video İşleme için)

14. RAID Kontrolcüsü (RAID Controller): Birden fazla disk arasında veri güvenliğini ve performansı artırır.

• RAID 0, 1, 5, 10, 50, 60 gibi yapılandırmaları destekler.
• Donanımsal RAID kartları, bataryalı önbellek (BBWC) içerir.

17. PCIe Basamakları (PCIe Risers): PCIe kartlarının fiziksel olarak daha iyi konumlanmasını sağlar.

• Özellikle düşük profilli (low-profile) sunucularda kullanılır.
• GPU’lar gibi büyük kartlar için alan yaratır.

18. RAM (Bellek): Geçici veri depolama işlevini üstlenir ve işlemciye hızlı erişim sunar.

• ECC (Error-Correcting Code) destekli sunucu RAM’leri kullanılır.
• DDR4 / DDR5 Registered (RDIMM) veya Load-Reduced (LRDIMM) RAM’ler tercih edilir.

19. PSU (Güç Kaynağı): Sunucuya elektrik sağlar.

• Redundant PSU (yedekli güç kaynağı) destekler.
• 800W – 3000W arasında değişen güç kapasiteleri vardır.

Tower Server İç ve Dış Bileşenleri

1. Ön Panel Kontrolleri (Front Panel Controls): Sunucunun açma/kapama, hata tespiti ve sistem durumunu görüntüleme işlevlerini kontrol eder.

• Güç Düğmesi: Sunucuyu açma/kapama işlevi.
• Sistem Durum LED’leri: Güç, hata, sıcaklık, fan ve ağ bağlantısı hakkında bilgi verir.
• ID (Identification) Düğmesi: Sunucuyu fiziksel olarak tanımlamak için kullanılır (ID LED yanar).

2. Ortam Isı Sensörü (Ambient Thermal Sensor): Sunucunun iç sıcaklığını izleyerek soğutma sistemini otomatik ayarlamak için kullanılır.

• Aşırı ısınma durumunda fan hızlarını artırır veya uyarı verir.
• BIOS/BMC yönetim sistemleri aracılığıyla sıcaklık izlenebilir.

3. USB 3.1 Gen 1 Portu: Hızlı veri aktarımı ve çevre birimleri bağlantısı için kullanılır.

• Maksimum 5 Gbps veri aktarım hızı sunar.
• Harici diskler, USB bellekler ve sanallaştırma işletim sistemleri için uygundur.

4. USB 2.0 Portu (XClarity Mobile Desteği ile): Sunucu yönetimini mobil cihazlardan yapmak için kullanılır.

• Lenovo XClarity Mobile ile uzaktan yönetim ve izleme desteği sağlar.
• Daha düşük hızda veri aktarımı yapar (480 Mbps).

5. 2x 5.25” Medya Yuvası (Media Bay): Optik sürücü, tape drive veya ek depolama cihazları için genişleme yuvalarıdır.

• DVD/CD sürücü, LTO Tape Drive veya ek disk bölmeleri takılabilir.

6. Yarım Yükseklikte Optik Sürücü (HH Optical Drive): DVD/CD okuma ve yazma işlemlerini gerçekleştirir.

• Yedekleme ve yazılım yükleme için kullanılır.
• Genellikle DVD-RW desteklidir.

7. Yarım Yükseklikte Tape Sürücü (HH Tape Drive): Veri yedekleme ve uzun vadeli saklama için manyetik bant sürücüsü.

• LTO (Linear Tape-Open) formatı ile büyük veri yedeklemeleri yapar.
• 50 TB’ye kadar kapasiteye sahip olabilir.

8. Kilitlenebilir Ön Kapak (Lockable Front Door): Sunucu disk bölmelerini ve ön paneli yetkisiz erişimlerden korur.

• Anahtarlı veya PIN kodlu kilitleme sistemi olabilir.

9. Disk Yuvası Seçenekleri (Drive Bay Choices): Sunucunun depolama kapasitesini artıran ve farklı disk türlerini destekleyen yuvalardır.

• 4x 3.5” SS (SATA/SAS) Sürücü Yuvası
• 4x 3.5” HS (Hot-Swap) Sürücü Yuvası
• 8x 2.5” HS (Hot-Swap) Sürücü Yuvası
• Hot-Swap desteği ile sistem kapatılmadan disk değişimi yapılabilir.

10. RAID Supercap, Hypervisor & Tape USB 3.0 Yuvaları:

• RAID Supercap: Güç kesintisi durumunda önbellekteki verileri korur.
• Hypervisor: VMware ESXi, Hyper-V gibi sanallaştırma yazılımlarını çalıştıran modüllerdir.
• USB 3.0: Harici depolama birimlerinin bağlanmasını sağlar.

11. 6Gb SATA Portları: HDD ve SSD’leri SATA arayüzüyle bağlamak için kullanılır.

• Maksimum 6 Gbps veri aktarım hızı sunar.

12. 5.25” Sürücü Yuvaları: Optik sürücü, tape drive veya ek depolama için kullanılır.

13. PCIe Slotları 1-4: Ek donanımların bağlanmasını sağlar.

• GPU, RAID denetleyicisi, NIC kartları gibi genişleme kartları bağlanır.
• Genellikle PCIe 3.0 veya PCIe 4.0 desteği bulunur.

14. Seri Port Başlığı (Serial Port Header): Eski sistemlerde seri port (RS-232) bağlantısını destekler.

• Eski donanımlarla haberleşmek için kullanılır.

15. PCIe Slotları 5-7: Ek donanım bağlantıları için kullanılır.

• Yüksek hızlı ağ kartları (40GbE/100GbE) veya GPU’lar için kullanılır.

16. CPU 1 ve 1 DIMM Slotları: İlk işlemci ve ona bağlı bellek modülleri (RAM) için ayrılmış slotlardır.

• VMware ESXi gibi hypervisor yazılımları için kullanılır.

17. SD Medya Oynatıcı (SD Media Player): Boot edilebilir işletim sistemlerini veya sanallaştırma yazılımlarını çalıştırır.

• VMware ESXi gibi hypervisor yazılımları için kullanılır.

18. CPU 2 ve 12 DIMM Slotları: İkinci işlemci ve ona bağlı RAM modülleri için ayrılmış slotlar.

• İkinci CPU kullanıldığında ekstra 12 DIMM slotu aktif hale gelir.

19. 4x Hot-Swap Fanlar: Sunucu bileşenlerini aşırı ısınmaya karşı korur.

• Sistem çalışırken değiştirilebilir (hot-swap desteği).
• PWM fan kontrolü ile sıcaklığa göre hızlanır.

20. HDD Sürücü Yuvaları (HDD Drive Bays): Sunucuya HDD veya SSD eklemek için kullanılır.

• Hot-Swap desteklidir.
• RAID yapılandırmaları ile çalışabilir.

Blade Server İç ve Dış Bileşenleri

1. Hot-Swap Drive Bays (Çalışırken Değiştirilebilir Disk Yuvaları): Diskleri sunucu çalışırken değiştirmeyi sağlar ve RAID yapılandırmalarıyla veri güvenliğini artırır.

• 2.5” SFF (Small Form Factor) veya NVMe U.2 diskleri destekler.
• RAID 0, 1, 5, 10 destekler.
• NVMe tabanlı depolama ile düşük gecikmeli yüksek hız sunar.
• Hot-Swap desteği sayesinde disk değişimi için sistemi kapatmaya gerek yoktur.

2. Power & KVM Controls and LEDs: Blade sunucuların güç, yönetim ve hata durumlarını gösteren LED ışıklar ve kontrol tuşlarıdır.

• Güç Düğmesi: Blade sunucuyu açma/kapama.
• Durum LED’leri: Güç, sıcaklık, hata kodları, ağ bağlantısı durumunu gösterir.
• UID LED: Sunucunun uzaktan kimlik tespiti için (IPMI yönetimiyle entegre çalışır).
• KVM (Keyboard, Video, Mouse) Portu: Sunucuya fiziksel erişim için kullanılır.

KVM Yönetimi ile Uzaktan Kontrol

• Uzaktan erişim sağlamak için IPMI, iLO, iDRAC gibi yönetim modülleri ile entegredir.
• Sunucu konsoluna uzaktan bağlanmayı sağlar (BIOS erişimi dahil).

3. Hot-Swap Drive Bay 1-2 (İlk İki Sıcak Takılabilir Disk Yuvası): Blade modül içinde ilk iki disk yuvasını temsil eder.

• 2x SSD/HDD desteği
• Genellikle işletim sistemi veya veri tabanı sürücüleri için kullanılır.
• M.2 veya U.2 NVMe SSD desteği olabilir.

4. Processor 1-2 (İşlemciler): Blade sunucunun veri işleme birimi olarak çalışır.

• Çift işlemci desteği vardır (Dual CPU).
• Intel Xeon veya AMD EPYC serisi işlemciler kullanılır.
• Çekirdek sayısı genellikle 16-128 arasındadır.
• Sunucu içindeki görevleri paralel olarak işler.

5. Memory for Processor 1-2 (Bellek Modülleri): Blade sunucunun RAM kapasitesini belirler ve CPU’nun hızlı veri işleyebilmesini sağlar.

• ECC destekli bellekler (Error-Correcting Code) kullanılır.
• DDR4 / DDR5 RAM desteklenir.
• İlk işlemciye bağlı bellek modülleri farklı slotlarda olabilir.
• Çok kanallı bellek yapılandırmaları (Quad-Channel, Hexa-Channel) desteklenir.
• Bir blade modülde genellikle 12-24 DIMM yuvası bulunur.

6. CIDv Connector (Customer Installable Device Connector): Müşterinin ek donanımları bağlaması için özel bir bağlantı noktasıdır.

• Bazı özel donanımların (örneğin özel RAID kartları) bağlanmasını sağlar.
• Sunucu üreticisine bağlı olarak farklı türlerde olabilir.

7. CFFh Connector (Custom Form Factor High-Speed Connector): Yüksek hızlı veri aktarım bağlantıları için özel bir konnektördür.

• Blade modülleri arasındaki iletişimi sağlar.
• Fiber veya yüksek hızlı PCIe bağlantıları için kullanılabilir.
• Özel ağ donanımlarını bağlamak için tasarlanmıştır.

8. 10GB Interposer: Blade sunucunun 10Gbps ağ bağlantısını yöneten ara birimdir.

• 10GbE (10 Gigabit Ethernet) bağlantısını sağlar.
• Ağ trafiğini optimize eder ve veri trafiğini hızlandırır.
• Daha düşük gecikme ve yüksek bant genişliği sunar.

9. USB Connector: Blade sunucunun harici cihazlarla bağlantısını sağlar.

• USB 3.0/3.1/3.2 portları bulunur.
• Harici depolama birimleri, klavye, mouse veya USB tabanlı hypervisor yüklemeleri için kullanılır.
• Genellikle sanallaştırma işletim sistemlerini (VMware ESXi, Hyper-V) yüklemek için kullanılır.

Sonuç

Sunucular, modern teknolojinin temel taşı olup, doğru seçim ve yönetim stratejileri ile maksimum performans sunar. Hangi sunucu türünü seçerseniz seçin, ihtiyaçlarınıza en uygun sistemleri belirlemek için performans, güvenlik ve maliyet unsurlarını dikkatlice değerlendirmelisiniz. Dijital dünyada başarılı bir altyapı için doğru sunucu seçimi kritik bir rol oynamaktadır.